گفت‌وگو با مترجم فارسی کتابی که بخت برنده شدن فیلمش در اسکار وجود دارد
رمان «در غرب خبری نیست» اثر نویسنده معروف «اریش ماریا رمارک» توسط سیروس تاجبخش، رضا جولایی و پرویز شهدی به فارسی برگردانده شده است. یکی از بهترین ترجمه‌های این اثر آلمانی، ترجمه‌ای است که پرویز شهدی، مترجم پیشکسوت آن را برای مخاطبان فارسی‌زبان ارائه کرده است. شهدی پس از تاجبخش، دومین مترجم این کتاب است. فیلمی که سال۲۰۲۲ از روی این رمان ساخته شد، یکی از بخت‌های دریافت اسکار۲۰۲۳ است. درباره سبک این کتاب و کتاب‌هایی که براساس آنها فیلم‌های سینمایی ساخته می‌شود، با پرویز شهدی گفت‌وگو کرده‌ایم.
رمان چندین سال پیش با عنوان «در غرب خبری نیست» منتشر شد. سبک ادبی نویسنده در این کتاب چگونه است و این اثر برای مخاطب فارسی‌زبان چقدر جذاب است؟
نویسنده، «اریش ماریا رمارک» همانطور که می‌دانید آلمانی است. این رمان درواقع سرگذشت خود نویسنده است که در جنگ جهانی اول شرکت کرد. پیش از آن، جنگ را با کرنا و شیپور و از این دست آلات و ادوات جنگی نوعی کار شجاعانه جلوه می‌دادند.
درواقع بیش و کم جنگ کاری باشکوه به‌نظر می‌رسید؛ درحالی‌که واقعا چنین نیست و جز صحنه‌های کشتار زننده، رقت‌انگیز و ناراحت‌کننده چیز دیگری ندارد. نویسنده با این کتاب، آن فرهنگ را تغییر داد و آنچه را واقعا در جبهه وجود داشت به تصویر کشید.
واکنش سیاستمداران در همان دوره نسبت به این کتاب چگونه بود؟
حتی موقعی که این رمان چاپ شد، به دستور هیتلر همه نسخ آن را سوزاندند و از بین بردند.
سرنوشت نویسنده کتاب چه شد؟
نویسنده به آمریکا مهاجرت کرد. من هم البته کتاب دیگری از همین نویسنده به فارسی ترجمه و منتشر کرده‌ام به‌نام «طاق پیروزی» که آن هم باز مربوط به جنگ جهانی دوم می‌شود. آنچه این نویسنده را معروف کرد و کتابش را مورد توجه قرار داد، بیان حقیقت و بی‌پرده سخن گفتن درباره آنچه در دهه‌های قبل و حتی در قرن نوزدهم رخ داده، است. نویسنده واقعیت را به تصویر می‌کشد و عکس حالت شکوه‌مندانه، شجاعانه و بی‌باکی از جنگ به مخاطب منتقل می‌شود. با این کتاب چهره واقعی جنگ و جبهه‌ها به تصویر کشیده شد؛ به‌ویژه جنگ جهانی اول که بخش قابل‌توجهی از آن در سنگرها بود و سربازان، چه آلمان‌ها و چه فرانسوی‌ها در شرایط بدی زندگی می‌کردند و در همان شرایط بد هم کشته می‌شدند. به هر حال سبک این نویسنده بیشتر کارهایش روی همین محتواها چرخ می‌زند. یک کتاب دیگرش هم راجع به بازداشتگاه‌های آلمانی در جنگ جهانی دوم است. او با کتاب «در غرب خبری نیست» و با این طرز نویسندگی در جهان مورد توجه قرار گرفت.
نویسندگان پیش از او چگونه بودند؟
تا پیش از او کسی جرأت نمی‌کرد که در آلمان سراغ چنین موضوعاتی برود.
وقتی یک رمان تبدیل به فیلم سینمایی می‌شود، به‌نظرتان بر فروش کتاب تأثیر دارد؟
بله. می‌دانید که این کتاب ۶۰، ۷۰ سال پیش ترجمه شده بود. در ایران اما تبدیل شدن یک کتاب به فیلم ساز و کار دقیقی ندارد و نمی‌توان میزان استقبال مخاطب از آن را تخمین زد. قدر مسلم فیلم جدید واجد شرایطی است که تا این مرحله اسکار پیش رفته است. اما گاهی وقت‌ها کتابی مورد توجه قرار می‌گیرد و به چندین چاپ می‌رسد. وقتی کتابی تبدیل به فیلم می‌شود، می‌تواند طرفداران بیشتری داشته باشد. به هر روی بینندگان ترغیب می‌شوند بدانند که کتاب اصلی نویسنده، چگونه بوده است. این ترجمه اما به چاپ دوم نرسید و مدت‌هاست که من از چند و چون فروشش خبری ندارم. این کتاب واقعا خواندنی است و برای کسانی که از جنگ چیزی نشنیده‌اند و نمی‌دانند، با وجود اینکه درباره جنگ جهانی اول و دوم کتاب‌های بسیاری نوشته شده، مفید است. «در غرب خبری نیست» نخستین کتاب در این زمینه است و در دنیا هم مورد توجه قرار گرفت.
در غرب خبری نیست
رمان «در غرب خبری نیست» اثر «اریش ماریا رمارک» از نظر بسیاری، بزرگ‌ترین رمانی است که درباره جنگ نوشته شده است. درواقع این رمان، شاهکار اریش ماریا رمارک درباره تجربه آلمان در طول جنگ جهانی اول است. «من جوان هستم، من 20ساله هستم؛ با این حال من از زندگی چیزی جز ناامیدی، مرگ، ترس و سطحی‌نگری پر از غم و اندوه نمی‌دانم... .» این وصیتنامه «پل باومر» است که در جنگ جهانی اول با همکلاسی‌های خود برای حضور در ارتش آلمان ثبت‌نام می‌کند. آنها با شور و شوق جوانی به سرباز تبدیل می‌شوند؛ آماده جنگیدن، اما دنیای وظیفه، فرهنگ و پیشرفت که به آنها آموزش داده شده بود، زیر نخستین بمباران در سنگرها شکسته شده و قطعه قطعه می‌شود.طی سال‌ها وحشتی که با پوست و گوشت حس می‌شود، پل به یک اعتقاد واحد پایبند است؛ مبارزه با اصل نفرت که سبب می‌شود جوانانی از یک نسل با لباس‌های متفاوت، به‌طور معناداری در برابر هم قرار بگیرند و دست به کشتن یکدیگر بزنند. بخش کتاب روزنامه نیویورک تایمز درباره اریش ماریا رمارک، نویسنده این کتاب نوشته است: «جهان با وجود اریش ماریا رمارک نویسنده بزرگی در خود دارد. او یک نویسنده درجه یک است؛ مردی که می‌تواند زبانش را به خواست خود به‌کار‌گیرد. خواه از انسان‌ها و خواه از طبیعت بی‌جان بنویسد؛ نوشته او حساس، محکم و مطمئن است.» اریش ماریا رمارک (به آلمانی)(Erich Maria Remarque) زاده ۲۲ژوئن۱۸۹۸ - درگذشته ۲۵سپتامبر۱۹۷۰) نویسنده مشهور آلمانی بود که عمده شهرتش به‌خاطر رمان ضد‌جنگ «در جبهه غرب خبری نیست» است. رمارک بین سال‌های ۱۹۳۰ تا ۱۹۳۹، خانه‌ای در سوئیس بنا کرد و بر آن بود که حتی موقتی در آن زندگی کند، اما رژیم نازی کتاب‌های او را که ضد‌جنگ نوشته شده بودند، در آلمان توقیف و تابعیت او را لغو کرد.
