عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان‌های منطقه‌ای از جمله «شانگهای» موجب تقویت زیرساخت‌های بین‌المللی اقتصادی و امنیتی کشورمان شده و فرصت‌های تجاری سودآوری را برای ما رقم زده است، به‌طوری که عضویت دائم ایران در «سازمان همکاری شانگهای» موجب تجارت ۳۰ میلیارد دلاری با اعضای این سازمان شده و حضور ایران در کریدورهای مهم منطقه‌ای را برقرار کرده است.
به گزارش پایگاه خبری تجریش به نقل از ایسنا ؛ سازمان همکاری شانگهای «Shanghai Cooperation Organization(SCO)» سازمانی بین‌دولتی و با هدف همکاری‌های امنیتی، انرژی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تاسیس شده‌است. این سازمان در سال ۲۰۰۱ میلادی توسط رهبران کشورهای چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیسکتان تشکیل شد.
تاریخچه سازمان همکاری شانگهای
در ۲۶ آوریل سال ۱۹۹۶ و در شهر شانگهای چین پنج کشور جمهوری فدراتیو روسیه، جمهوری خلق چین، جمهوری قزاقستان، جمهوری قرقیزستان و جمهوری تاجیسکتان با هدف تقویت اعتماد متقابل و خلع سلاح در مرزهای طولانی خود، تشکّلی به‌نام «شانگهای» را تاسیس کردند. البته پیش از آن در سفر گورباچف رئیس‌جمهور وقت اتحاد جماهیر شوروی به چین در سال ۱۹۸۹، مذاکرات سطح بالایی در خصوص حل‌وفصل اختلافات مرزی آعاز شده بود، لیکن پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، هرکدام از جمهوری‌ها این مذاکرات را به‌تنهایی پی گرفته بودند.
دو موافقت‌نامه‌ی امضاشده توسط سران پنج کشور قزاقستان، چین، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان به‌ترتیب در سال ۱۹۹۶ در شهر شانگهای و در سال ۱۹۹۷ در شهر مسکو پیرامون اعتمادسازی در مناطق مرزی و خلاصه اسناد امضاشده در جریان نشست‌های آلماتی(۱۹۹۸)، بیشکک (۱۹۹۹) و دوشنبه(۲۰۰۰)، مقدمات جدّی تقویت و گسترش تعاملات و همکاری‌های دیپلماتیک و منطقه‌ای این کشورها و زمینه‌ساز حقوقی شکل‌گیری سازمان همکاری شانگهای شد.
سرانجام در پنجمین اجلاس سران در شهر شانگهای چین در تاریخ ۲۵ خرداد ۱۳۸۰ (۱۵ ژوئن ۲۰۰۱) کشورهای عضو شانگهای، جمهوری ازبکستان را نیز به عضویت پذیرفتند و با امضای بیانیه‌ای، تشکیل سازمان همکاری شانگهای را اعلام کردند. یک‌سال بعد و در اجلاس سران در شهر پترزبورگ (ژوئن ۲۰۰۲)، ساختار سازمانی مورد توافق قرار گرفت و سند آن به امضا رسید؛ در آن سند، مباحث مربوط به تشکیلات حقوقی، سیاسی، اصول و اهداف سازمان مشخص شد.
اعضای سازمان همکاری شانگهای (SCO) با داشتن مساحتی معادل ۳۰ میلیون و ۱۸۹ هزار مترمربع، بیش از ۶۰ درصد منطقه اوراسیا و بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان را به خود اختصاص داده‌اند. در همین راستا همکاری‌های اقتصادی و تجاری در گام دوم پس از رفع مسائل امنیتی و سیاسی، مورد توجه قرار گرفت.
بر همین مبنا، در نخستین ملاقات سران کشورهای عضو در تاریخ ۱۴ سپتامبر ۲۰۰۱ در شهر آلماتی، یادداشتی بین این کشورها در مورد اهداف و محورهای اصلی همکاری اقتصادی و منطقه‌ای و همچنین ایجاد شرایط مساعد در زمینه‌ی تجارت و سرمایه‌گذاری به امضا رسید.
زمینه‌های همکاری کشورها در سازمان شانگهای
همکاری‌های اعضای سازمان شانگهای را در سه زمینه سیاسی و امنیتی، اقتصادی و اجتماعی می‌توان مورد بررسی قرار داد که به شرح زیر است:
۱- همکاری در زمینه‌های سیاسی و امنیتی:
- اتخاذ مواضع مشترک در سیاست خارجی و اتخاذ سیاست‌های مشترک در مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی
- اقدام مشترک در زمینه مبارزه با تروریسم، افراط‌گرایی و جدایی‌طلبی، مبارزه با قاچاق مواد مخدر، قاچاق سلاح و مهاجرت غیرقانونی
- همکاری در زمینه کنترل تسلیحات و خلع سلاح
۲- همکاری در زمینه اقتصادی، بازرگانی و تجاری:
- تقویت و گسترش همکاری‌های اقتصادی و منطقه‌ای
- گسترش تجارت، سرمایه‌گذاری و ایجاد محیط مناسب برای رسیدن به جریان آزاد سرمایه، کالا و خدمات در کشورهای عضو
- برداشتن موانع در جهت گسترش و تقویت حمل‌ونقل جاده‌ای
- تبادل اطلاعات در زمینه‌های گوناگون
- همکاری در زمینه ترانزیت انرژی
- مدیریت منابع آب در منطقه
۳- همکاری در زمینه اجتماعی:
- همکاری‌های آموزشی، ورزشی، بهداشت، گسترش توریسم و تبادلات فرهنگی
عضویت اصلی ایران در سازمان همکاری شانگهای نشان اقتدار دیپلماسی ایران
جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۰۵ عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای بود و درخواست کشورمان برای عضویت رسمی و کامل در این سازمان پس از ۱۶ سال از سوی دولت سیزدهم در بیست‌وسومین نشست سران سازمان همکاری شانگهای صورت گرفت، به نحوی که ۱۳ تیر ۱۴۰۲ در مراسمی با حضور سفیر کشورمان، پرچم جمهوری اسلامی ایران در کنار پرچم ۸ عضو اصلی دیگر در برابر مقر دبیرخانه این سازمان در پکن به اهتزاز در آمد.
روند تبدیل عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای از عضو ناظر به عنوان عضو اصلی، شهریور سال ۱۴۰۰ در اولین حضور شهید رئیسی به عنوان هشتمین رئیس جمهوری اسلامی ایران در بیست‌ویکمین نشست سران این سازمان در «دوشنبه» پایتخت تاجیکستان آغاز شد. در پایان این نشست که ۲۶ شهریور ۱۴۰۰ به اتمام رسید، سران ۸ کشور عضو اصلی، نظر موافق خود را با تبدیل عضویت جمهوری اسلامی ایران از عضو ناظر به عضو اصلی، اعلام و اسناد مربوط به آن را امضا کردند و بر این اساس فرآیند فنی تبدیل عضویت ایران آغاز شد.
با انجام فرآیند فنی و انجام تعهدات رویه‌ای در روند تبدیل عضویت کشورمان، «قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به سازمان همکاری شانگهای» در روز ۴ بهمن ۱۴۰۱ در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در تاریخ ۱۵ بهمن به تایید شورای نگهبان رسید. شهید رئیسی رئیس‌جمهور وقت کشورمان نیز ۱۸ بهمن ۱۴۰۱ قانون الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای را برای اجراء، ابلاغ کرد.
واکنش بین‌المللی به عضویت رسمی ایران در سازمان شانگهای
«نارندرا مودی» نخست‌وزیر هند با استقبال از پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای، گفت: «خوشحالم که بگویم ایران به عنوان یک عضو کامل به خانواده سازمان همکاری شانگهای می‌پیوندد. برای ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور ایران و مردم ایران بهترین‌ها را در این زمینه آرزو می‌کنم. همچنین از امضای تفاهم‌نامه استقبال می‌کنم.»
«شی جین‌پینگ» رئیس‌جمهور چین نیز طی سخنرانی خود در اجلاس شانگهای که به‌صورت ویدئوکنفرانس در دهلی‌نو انجام شد، ضمن استقبال و تبریک برای عضویت رسمی ایران در این سازمان، اظهار کرد: «جهان امروز دچار تحول خواهد شد، تحولاتی که با چالش‌های جدیدی همراه خواهد بود؛ وحدت یا تفرقه، همکاری یا منازعه؛ این‌ها سوالاتی است که در زمانه‌ی ما مطرح خواهد شد. آرزوی مردم برای داشتن خوشبختی، هدف ماست. صلح و همکاری می‌تواند روند جاری دوران ما باشد.»
«ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه نیز در سخنرانی خود، عضویت دائم ایران در این سازمان را تبریک گفت.
«امامعلی رحمان» رئیس‌جمهور تاجیکستان نیز در سخنرانی‌اش در اجلاس شانگهای، پیوستن کامل ایران به این سازمان بین‌المللی را تبریک گفت.
«ژانگ مینگ» دبیرکل سازمان همکاری شانگهای در گفت‌وگو با خبرگزاری اسپوتنیک، با تقدیر از تلاش‌های تهران در راه پیوستن به این نهاد، بیان کرد: «الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای (SCO) به عنوان یک عضو کامل، محتوای عملی جدیدی را به همراه خواهد داشت و چشم‌اندازهای وسیعی را باز می‌کند.»
وی ادامه داد: «من اطمینان دارم که عضویت کامل ایران با ارائه محتوای عملی جدید و گشودن چشم‌اندازهای وسیع، به همکاری سازمان شانگهای در زمینه‌های مختلف کمک خواهد کرد.
دبیرکل سازمان همکاری شانگهای همچنین از مشارکت سازنده و موثر تهران در دستورکار همکاری این سازمان حمایت و تاکید کرد که توسعه‌ی سازمان همکاری شانگهای یک فرآیند طبیعی است که در آینده به بازدارندگی قدرت در عرصه‌های مختلف در سطح جهانی دست خواهد یافت.»
سازمان شانگهای، چالش جهانی قدرت برای غرب
عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری شانگهای نه تنها از جهت گسترش این سازمان بلکه به دلیل غنای ژئوپولیتیکی آن در به چالش فراخواندن نظم جهانی تحت رهبری ایالات متحده آمریکا اهمیت دارد. هرچند با عضویت هند که از مناسبات نزدیکی با آمریکا برخوردار است، سازمان نشان داده که تعصب کوری نسبت به غرب ندارد اما، اکنون به موجب چالش‌هایی که ایران، روسیه و چین هر کدام در مناطق خود برای ایالات متحده آمریکا ساخته‌اند، مبالغه‌آمیز نیست که این سازمان را مهمترین نهاد چالشگر ایالات متحده و برتری غرب طی دهه‌های گذشته نامید.
به عنوان نمونه، یکی از دلایلی که طی سال گذشته بر اهمیت سازمان همکاری شانگهای افزوده است، موضع اعضای این سازمان بخصوص دو قدرت برتر عضو این سازمان یعنی هند و چین در مورد جنگ اوکراین بوده است. کشورهای سازمان همکاری شانگهای از زمانی که روسیه در فوریه ۲۰۲۲ تهاجم تمام‌عیار به اوکراین را آغاز کرد، در انتقاد از روسیه تردید داشتند. هیچ‌یک از کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، روسیه را در قطعنامه‌های سازمان ملل محکوم نکرده‌اند و همواره رای ممتنع داده‌اند.
بنابراین سازمان همکاری شانگهای بدون تردید یکی از مهمترین نهادهای بین‌المللی آسیایی است که آشکارا قصد جایگزین کردن نظم آمریکایی را با نظمی آسیایی دارد؛ نظمی که اگرچه شاید تمام شاکله ساختار بین‌المللی را تهدید نمی‌کند اما دست‌کم، مروج و مدافع هنجارهایی مانند چندجانبه گرایی و عدم مداخله در امور داخلی کشورهاست که به نظر می‌رسد غرب دیگر اعتبار کافی برای به‌دست گرفتن پرچم آن را ندارد؛ لااقل از نگاه بسیاری از ملت‌های غیرغربی.
تجارت ۳۰ میلیارد دلاری ایران با اعضای سازمان شانگهای
«محمد اتابک» وزیر صنعت، معدن و تجارت که به عنوان رئیس هیأت جمهوری اسلامی ایران برای حضور در بیست‌وسومین اجلاس سازمان همکاری شانگهای به اسلام‌آباد سفر کرده بود، گفت: «ایران به عنوان عضو اصلی در پیمان شانگهای حضور دارد و مراودات تجاری کشورمان با اعضای این پیمان بیش‌از ۳۰ میلیارد دلار است.»
وی با اشاره به امضاء ۸ سند مهم برای توسعه همکاری تجاری، سیاسی و حوزه سلامت میان کشورهای عضو، افزود: «حدود ۲۵ درصد تولید ناخالص دنیا در کشورهای عضو شانگهای رقم می‌خورد و اعضا تلاش دارند تا از یک‌جانبه‌گرایی غرب به‌ویژه آمریکا جلوگیری کنند، این پیمان می‌تواند ایران را وارد زنجیره تأمین جهانی کند و تعاملات بانکی میان اعضا را آسان‌تر می‌کند.»
وزیر صنعت، معدن و تجارت ادامه داد: «یکی از اهداف تحریم‌ها، منزوی کردن کشور ما بود، اما پیوستن به چنین پیمان‌هایی آثار بسیار خوبی در حوزه تجارت و حتی مراودات فرهنگی و اجتماعی ما دارد. از طرفی اعضای پیمان شانگهای تمایل دارند همکاری‌های تجاری و فنی - مهندسی را با ایران گسترش دهند که این امر می‌تواند آثار تحریم‌ها را کمرنگ کند.»
اتابک با اشاره به میزبانی پاکستان در این دوره از اجلاس شانگهای، تصریح کرد: «با پاکستان بیش‌از ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار مبادلات تجاری داریم و در حاشیه این اجلاس هم با وزیر تجارت پاکستان نشستی درباره رفع موانع تجاری داشتیم، همچنین مقرر شد یک کار مشترک عملیاتی برای مبادله کالا به کالا و کاهش تعرفه‌ها با کشور پاکستان داشته باشیم و در ۲ ماه آینده وزیر تجارت پاکستان به ایران سفر خواهد کرد تا فهرست کالاهای مبادلاتی را با هم نهایی کنیم.»
حذف دلار، راهبرد قطعی ایران در سازمان شانگهای
بیست‌وچهارمین نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، صبح روز چهارشنبه ۱۳ تیر ۱۴۰۳ با حضور «محمد مخبر» سرپرست وقت ریاست‌جمهوری و سران کشورهای عضو این سازمان، در "آستانه" پایتخت قزاقستان برگزار شد. مخبر برای شرکت و سخنرانی در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در صدر هیات عالی‌رتبه‌ی سیاسی و اقتصادی به قزاقستان سفر کرد و علاوه بر سخنرانی در این اجلاس، دیدارهای دوجانبه‌ای با برخی سران کشورهای عضو این سازمان از جمله ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه و شی جین‌پینگ رئیس‌جمهور چین داشت.
سرپرست وقت نهاد ریاست‌جمهوری در نشست شانگهای‌پلاس که در حاشیه اجلاس سران کشورهای عضو سازمان شانگهای برگزار شد، با بیان این‌که «برای زیست بهتر در جهان امروز، انتخابی جز همکاری، تعامل و دوستی نداریم»، بیان کرد: «گردهمایی کشورهای بزرگ تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی دنیا از ویژگی‌های مهم سازمان همکاری شانگهای است که می‌تواند نقطه عزیمت همکاری‌های گسترده در زمینه مطالعه، بهره‌برداری، استخراج، فرآوری و صادرات حامل‌های انرژی یا فناوری‌های مرتبط با این حوزه باشد.»
وی با اعلام حمایت ایران از اسناد سازمان شانگهای از جمله سند جامع استراتژی توسعه همکاری سازمان، تصریح کرد: «نظر به این‌که فعالیت‌های ترانزیتی و تجاری، مکمّل یکدیگر محسوب می‌شوند، پیشنهاد می‌کنیم تا نسبت به ایجاد «شبکه مناطق آزاد مشترک» و «برقراری پیمان‌های اقتصادی نظیر موافقت‌نامه تجارت ترجیحی و آزاد» در سطح سازمان مبادرت شود.»
سرپرست دولت سیزدهم در بخش دیگری از سخنانش گفت: «خوشبختانه، موضوع استفاده از ارزهای ملی و افزایش سهم آن‌ها در تسویه وجوه تجاری بین کشورهای عضو به‌صورت جدی در دستور کار سازمان قرار گرفته است و جمهوری اسلامی ایران از تداوم مذاکرات کارگروه‌های تخصصی در این زمینه تا حصول هدف نهایی یعنی کاهش یا حذف دلار از مبادلات چندجانبه حمایت می‌کند.»
پررنگ‌شدن نقش ایران در راه ابریشم با عضویت دائم در شانگهای
ظرفیت‌ها و توانمندی‌های ویژه جمهوری اسلامی ایران از جمله ذخایر عظیم نفت و گاز، واقع شدن در جغرافیای منحصر به عنوان یک چهارراه تراتزیتی در راهبردی‌ترین مسیر کریدور شرق به غرب و جنوب به شمال، و همچنین توانمندی‌های ثابت‌شده و غیرقابل انکار ایران به عنوان یک قدرت دفاعی برتر منطقه و نقش غیرقابل انکار آن در تقویت امنیت، صلح و ثبات منطقه، از جمله نکات بسیار مهمی است که همه اعضای سازمان همکاری شانگهای به خوبی نسبت به آن واقف هستند و نقش و جایگاه ایران به عنوان قطب انرژی و یک قدرت بلامنازع منطقه‌ای و عامل ثبات و امنیت منطقه را، به خوبی درک می‌کنند.
همچنین، رویکردها و سیاست‌های اصولی جمهوری اسلامی ایران مبنی‌بر مقابله با یک‌جانبه‌گرایی، ضرورت احترام متقابل کشورها به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی یکدیگر، تاکید بر حل مشکلات منطقه‌ای از طریق نسخه‌ها و راهکارهای درون منطقه‌ای، تاکید بر ضرورت تقویت صلح، امنیت و ثبات منطقه به‌عنوان اصلی‌ترین عامل توسعه، تاکید بر عدالت‌محوری و توسعه و پیشرفت برای همه ملت‌ها و کشورها، از جمله مواردی است که همه اعضای سازمان همکاری شانگهای در خصوص آن وحدت‌نظر دارند.
علاوه‌بر این، چین به عنوان مبتکر طرح جهانی و عظیم کمربند - راه که توجه تمامی کشورهای جهان را به خود جلب کرده، به خوبی و به درستی نسبت به ویژگی‌های ایران به عنوان شریک مسیر تاریخی "جاده ابریشم" برای توسعه‌ی طرح کمربند - راه آگاه است و برای گسترش این طرح عظیم اقتصادی و تجاری به سمت بازارهای خاورمیانه، آفریقا، مدیترانه و مغرب زمین، نگاه ویژه‌ای به مسیر ایران دارد.
«زونگ پِی وو» سفیر جدید جمهوری خلق چین در ایران اخیرا در مصاحبه با پایگاه اطلاع‌رسانی انجمن دوستی ایران و چین، در خصوص اهمیت عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، گفت: «چین بر این باور است که پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای و بریکس، نشاط جدیدی را به این دو سازوکار همکاری بزرگ تزریق خواهد کرد و قدرت صلح و توسعه جهانی را هرچه بیشتر تقویت خواهد کرد. این موضوع مطابق با انتظارات جامعه بین‌المللی و در راستای منافع مشترک کشورهای بازارهای نوظهور و کشورهای در حال توسعه است.»
جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری مستقل که همچون برخی دیگر اعضای کلیدی سازمان همکاری شانگهای نظیر چین و روسیه، تحت تحریم‌های غیرقانونی و یک‌جانبه‌ی آمریکا قرار دارد و این تحریم‌ها، تنگناها و مشکلات اقتصادی و تجاری زیادی برای ایران به‌دنبال داشته، در پی آن است تا از طریق عضویت در سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای و گسترش همکاری‌های تجاری و اقتصادی با کشورهای همسو، ضمن افزایش مبادلات تجاری خود با کشورهای مختلف، از آثار تحریم‌های غیرقانونی آمریکا بکاهد.
سازمان همکاری شانگهای به‌دلیل تعدد کشورهای عضو، تنوع فراوان ظرفیت‌های گوناگون صنعتی، علمی، اقتصادی و تجاری، منابع و معادن، صنایع دفاعی و نظامی، انرژی و... می‌تواند به عنوان مجموعه‌ی کاملی از ظرفیت‌های مکمل و خودکفاساز، بدون تکیه و یا تکیه حداقلی بر سایر کشورها، تمام نیازهای خود را تامین کند.
با توجه به مطالب فوق، عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای، نه‌تنها فرصت‌های اقتصادی و امنیتی قابل‌توجهی را در سطح جهانی برای کشورمان برقرار کرده است، بلکه با این ظرفیت می‌توان از تاثیرات تحریم‌های آمریکا و غرب کم کرد و با حذف دلار میان مبادلات تجاری، بر خنثی‌سازی اثر تحریم‌ها تاکید کرد. همچنین با توجه به قرار داشتن ایران در راه ابریشم و تعامل قوی تجاری ایران با چین به‌عنوان یکی از قطب‌های مهم جهان، می‌تواند کشورمان را در برابر توطئه‌های غرب و آمریکا صیانت کند و اقتدار کشورمان را در منطقه غرب آسیا تثبیت کند.
