حسن بن علی بن محمد(ع) مشهور به امام حسن عسکری(ع) (۲۳۲-۲۶۰ق) یازدهمین امام شیعیان اثناعشری است که به مدت شش سال امامت را بر عهده داشت. او فرزند امام هادی(ع) و پدر امام مهدی(عج) است.
مشهورترین لقب وی، عسکری است که به اقامت اجباری‌اش در سامرا اشاره دارد. او در سامرا تحت مراقبت حکومت عباسی قرار داشت و برای فعالیت‌هایش با محدودیت روبه‌رو بود. امام عسکری(ع) از طریق نمایندگان خود و نیز از راه نامه‌نگاری با شیعیان ارتباط داشت. عثمان بن سعید، نخستین نایب خاص امام زمان(عج)، از نمایندگان خاص وی نیز به شمار می‌رفت.
امام حسن عسکری(ع) در ۸ ربیع‌الاول سال ۲۶۰ قمری، در ۲۸ سالگی در سامرا به شهادت رسید و در کنار مرقد پدرش دفن شد. مدفن آن دو به حرم عسکریین مشهور است و از زیارتگاه‌های شیعیان در عراق به شمار می‌آید.
احادیثی از امام عسکری(ع) در موضوعات تفسیر قرآن، اخلاق، فقه، امور اعتقادی، ادعیه و زیارت روایت شده است.
نسب: نسب امام حسن عسکری(ع) با هشت واسطه به علی بن ابی‌طالب(ع) نخستین امام شیعیان می‌رسد.[۱] پدرش امام هادی(ع)، دهمین امام شیعیان اثناعشری است. به نقل از منابع شیعی، مادرش کنیز بود و حُدیث یا «حدیثه» نام داشت.[۲] در برخی از منابع نام او «سوسن»،[۳] «عسفان»[۴](گفته شده این نام تنها در کتاب نوبختی ذکر شده است. [۵]) حَرْبیّه [۶]و سلیل[۷] نیز ثبت شده است. امام عسکری(ع) برادری به نام جعفر داشت که به جعفر کذاب معروف است. او پس از شهادت امام عسکری(ع)، ادعای امامت کرد و با انکار تولد فرزندی برای او، به عنوان تنها وارث او مدعی میراث آن حضرت شد.[۸] سید محمد و حسین دیگر برادران او بوده‌اند.[۹]
مقالهٔ اصلی: فهرست کنیه‌ها و لقب‌های امام حسن عسکری(ع)
لقب‌ها: لقب‌های وی را هادی، نقی، زَکیّ، رفیق و صامِت ذکر کرده‌اند. برخی از مورخان لقب «خالِص» را هم گفته‌اند.[۱۰] ابن الرضا نیز لقبی است که امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) به آن شهرت یافته‌اند.[۱۱] لقب «عسکری» نیز مشترک میان امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع)، است زیرا هر دو در شهر سامرا اقامت اجباری داشتند. «عسکر» عنوان غیرمشهوری برای سامرا بوده است.[یادداشت ۱] [۱۲] همچنین به خاطر اشتراک نام «حسن» میان ایشان و امام حسن مجتبی(ع)، ایشان را « حسن اخیر» نیز خوانده‌اند.[۱۳]
کنیه: کنیه وی «ابومحمد» بود.[۱۴] در بعضی منابع کنیه‌های ابوالحسن،[۱۵] ابوالحجه،[۱۶] و ابوالقائم[۱۷] نیز به کار رفته است.
تولد: بیشتر منابع تولد ایشان را در مدینه دانسته‌اند[۱۸] با این حال از تولد او در سامرا نیز سخن رفته است.[۱۹] بیشتر منابع متقدم امامیه ولادت حضرت را در ربیع‌الثانی سال ۲۳۲ق دانسته‌ند.[۲۰] در روایتی به نقل از امام حسن عسکری(ع) نیز همین تاریخ ذکر شده است.[۲۱] برخی دیگر از منابع امامیه و اهل‌سنت ولادت حضرت را در سال ۲۳۱ق نیز نوشته‌اند.[۲۲] شیخ مفید در «مَسارّ الشیعة» و «حدائق الریاض» ولادت امام را ۱۰ ربیع‌الثانی آورده است.[۲۳] در قرن ششم قمری این قول به حاشیه رفت و تولد حضرت در ۸ ربیع‌الثانی شهرت یافته است[۲۴] که قول مشهور نزد امامیه نیز هست.
شهادت: امام عسکری(ع) ۸ ربیع‌الاول سال ۲۶۰ قمری[۲۵] در دوره حکومت معتمد عباسی در ۲۸ سالگی به شهادت رسید.[۲۶] گزارش‌هایی نیز درباره شهادت او در ماه‌های ربیع‌الثانی و جمادی‌الاولی نیز وجود دارد.[۲۷] شیخ مفید برآن است او به سبب بیماری از دنیا رفت؛[۲۸] اما بنا به گفته فضل بن حسن طبرسی در اعلام الوری، بسیاری از علمای امامیه معتقدند که امام عسکری(ع) همچون دیگر امامان بر اثر مسمومیت شهید شده است.[۲۹] مستند آنان روایت «و الله ما منّا الا مقتول شهيد» منقول از امام صادق(ع) است.[۳۰] همچنین سید جعفر مرتضی عاملی تاریخ‌پژوه، سخن شیخ مفید(وفات امام به سبب بیماری) را حمل بر تقیه کرده است. [۳۱] بر اساس برخی گزارش‌های تاریخی دو خلیفه قبل از مُعْتَمَد نیز در صدد قتل امام عسکری(ع) برآمده بودند. در روایتی آمده است مُعْتَزّ عباسی به حاجِب( دربانِ مخصوص) خود دستور داد امام را در مسیر کوفه به قتل برساند ولی با آگاه شدن مردم، موفق نشد.[۳۲] بر اساس گزارش دیگری، مُهتَدی عباسی نیز تصمیم گرفت امام را در زندان به شهادت برساند ولی تصمیم او عملی نشد و دوره حکومت او به سر رسید.[۳۳] امام عسکری(ع) در خانه خود در سامرا، که پیشتر امام هادی(ع) نیز در آنجا دفن شده بود، مدفون است.[۳۴] به نقل عبدالله بن خاقان، وزیر معتمد عباسی[۳۵] پس از شهادت امام عسکری(ع)، بازارها تعطیل شد و بنی‌هاشم، بزرگان، رجال سیاسی و مردم در تشییع پیکر او شرکت کردند.[۳۶] این روز در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران به مناسبت آغاز امامت امام زمان(ع) تعطیل رسمی است.[۳۷]
همسر: طبق نقل مشهور، امام عسکری(ع) همسری اختیار نکرد و نسل او تنها از طریق کنیزی ادامه یافت که مادر حضرت مهدی(عج) است.[۳۸] منابع، نام مادر امام مهدی(عج) را متعدد و مختلف ذکر کرده‌اند. در منابع آمده است امام حسن عسکری(ع) خادمان و کنیزان متعدد رومی، صَقلایی و تُرک داشت[۳۹] و شاید این اختلاف در نام مادر امام زمان، از سویی به سبب تعدد کنیزان و از سوی دیگر به منظور پنهان نگاه‌داشتن تولد امام مهدی(عج) بوده است.[۴۰]
فرزند: بر اساس اکثر منابع شیعه، تنها فرزند امام عسکری(ع)، امام زمان(عج) مسمّا به «محمد» است.[۴۱] از علمای اهل سنت نیز کسانی چون ابن اثیر، شَبْلَنجی و ابن صباغ مالکی نیز نام محمد را به عنوان فرزند امام عسکری ذکر کرده‌اند.[۴۲]
درباره فرزندان حضرت، اقوال دیگری هم وجود دارد و او را دارای سه پسر و سه دختر شمرده‌اند.[۴۳] خصیبی افزون بر امام مهدی(عج) از دو دختر به نام‌های فاطمه و دَلاله نام برده[۴۴] و ابن ابی‌الثلج افزون بر آن امام، پسری به نام موسی و دو دختر به نام‌های فاطمه و عایشه (یا اُمِّ موسی) را برشمرده است،[۴۵] اما در برخی کتب انساب، نام‌های ذکر شده، خواهران و برادران امام حسن عسکری(ع) هستند[۴۶] که شاید با فرزندان او خلط شده‌اند. در مقابل، برخی از منابع اهل سنت وجود فرزندی برای امام عسکری را انکار کرده‌اند[۴۷] که احتمالاً این دیدگاه به خاطر مخفی بودن ولادت امام دوازدهم و عدم اطلاع آنان از تولد وی بوده است.[۴۸]
انتقال به سامرا: در سنین کودکیِ امام حسن عسکری(ع)، پدرش امام هادی(ع) به اجبار به عراق فراخوانده شد و در سامرا، پایتخت آن روز عباسیان، تحت‌نظر قرار گرفت. در این سفر امام عسکری(ع) نیز همراه پدر بود. مسعودی زمان این سفر را سال ۲۳۶ق[۴۹] و نوبختی سال ۲۳۳ق[۵۰] گفته‌اند. امام حسن عسکری بیشتر عمر خود را در سامرا گذراند و مشهور است که او تنها امامی است که به حج نرفت، ولی در عیون اخبار الرضا و کشف الغمه روایتی نقل شده که راوی، آن را در مکه از امام حسن عسکری(ع) شنیده است.
- سمعانی، الانساب، ۱۳۸۲ق، ج۹، ص۳۰۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۳؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۳
- ↑ ابن طلحه، مطالب السؤول، ۱۳۷۱ق، ج۲، ص۷۸؛ سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۳۸۳ق، ص۳۶۲
- ↑ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۹۶.
- ↑ نوبختی، فرق الشیعه، نشر دار الأضواء - بيروت، پاورقی، ص۹۶.
- ↑ عطاردی، مسند الامام العسکری، ص۴۹.
- ↑ حسین بن عبدالوهاب، عیون المعجزات، ۱۳۶۹ق، ص۱۲۳.
- ↑ طبسی، حیاة الامام العسکری، ۱۳۸۲ق، ص۳۲۰-۳۲۴.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۱۱-۳۱۲.
- ↑ ابن رستم طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۴۲۵.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۵۲۳.
- ↑ ابن خلکان، وفیات الاعیان، ۱۹۷۱-۱۹۷۲م، ج۲، ص۹۵.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۵۲۶.
- ↑ ابن رستم طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۴۲۴.
- ↑ ابن رستم طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۴۲۴
- ↑ خزعلی، موسوعة الإمام العسکری(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۲.
- ↑ خزعلی، موسوعة الإمام العسکری(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۳۲.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۳؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۹۲.
- ↑ ابن حاتم، الدر النظیم، مؤسسه النشر الاسلامی، ص۷۳۷.
- ↑ نگاه کنید به نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۹۵؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۳؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۳
- ↑ ابن رستم طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۴۲۳.
- ↑ نگاه کنید به ابن ابی‌الثلج، «تاریخ الائمه» مجموعه نفیسه، ۱۳۹۶ق، ص۱۴؛ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۰۹ق، ص۲۵۸.
- ↑ شیخ مفید، مسار الشیعه، ۱۴۱۴ق، ص۵۲؛ نگاه کنید به: ابن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۱۴۹؛ شیخ طوسی، مصباح المجتهد، ۱۳۳۹ق، ص۷۹۲.
- ↑ نگاه کنید به ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۵۲۳؛ طبرسی، تاج الموالید، ۱۳۹۶ق، ص۵۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۰۳؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۴.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۳۱.
- ↑ نک: مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان، ۱۳۹۱، ص۵۳۰-۵۳۳.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۳۶.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۳۱.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۳۲.
- ↑ نگاه کنید به عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۴۲۶ق، ج۳۳، ص۱۸۵-۱۹۱.
- ↑ شیخ طوسی، الغیبه، ۱۳۹۸ق، ص۲۰۸؛ عطاردی، مسند الإمام العسكری(ع)، ۱۴۱۳ق، ص۹۲.
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۰۹ق، ص۲۶۸؛ کلینی، الکافی، ۱۳۹۱ق، ج۱، ص۳۲۹.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۱۳.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۰۳.
- ↑ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۹۶؛ کلینی، الکافی، ۱۳۹۱ق، ج۱، ص۵۰۵، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص ۶۱۹.
- ↑ روز آغاز امامت امام زمان(عج) تعطیل شد، مگیران.
- ↑ پاکتچی، «حسن عسکری،امام»، ص۶۱۸
- ↑ مسعودی، إثبات الوصیة، ۱۴۰۹ق، ص۲۶۶، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص ۶۱۸.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۴.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۵۲۳؛ طبرسی، «تاج الموالید» در مجموعه نفیسه، ۱۳۹۶ق، ص۵۹.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۷، ص۲۷۴؛ ابن صَبّاغ، الفصول المهمه، ص۲۷۸؛ شبلنجی، نور الابصار، ص۱۸۳، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص۶۱۸.
- ↑ زرندی، معارج الوصول، ص۱۷۶، به نقل از پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص۶۱۸۶۱۹.
- ↑ خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۳۲۸.
- ↑ ابن ابی‌الثلج، «تاریخ الائمه» مجموعه نفیسه، ۱۳۹۶ق، ص ۲۱-۲۲.
- ↑ مثلاً نک: فخرالدین رازی، الشجرة المبارکة، ص۷۸، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص ۶۱۹.
- ↑ نگاه کنید به ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ۱۹۸۲م، ص۶۱؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۳، ص۱۲۲، به نقل از: پاکتچی، «حسن عسکری(ع)، امام»، ص۶.
- ↑ سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۹ش، ص۱۸۴.
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۰۹ق، ص۲۵۹.
- ↑ نوبختی، فرق الشیعه، ۱۳۵۵ق، ص۹۲.
پایگاه خبری تجریش
