هگمتانه، اکباتان، امدانه یا همدان نامی که بناست بار دیگر در وسعتی به طول جهان طنین انداز شود؛ بناست بار دیگر تاریخ دور و درازش با آوازه جهانی بدرخشد و چشم‌ها را خیره کند.
هگمتانه، اکباتان، امدانه یا همدان نامی که بناست بار دیگر در وسعتی به طول جهان طنین انداز شود؛ تاریخی به بلندای ۳ هزار سال یا ۵۵۰ سال استقرار حکومت یا شهر پنهان شده ۲ هزار ساله و البته هزار و یک قلم اشیا قیمتی کشف شده بناست نقل محافل شود.
بناست بار دیگر تاریخ دور و دراز هگمتانه با آوازه جهانی بدرخشد و چشم‌ها را خیره کند؛ بناست در لیستی با وسعت بهترین آثار تاریخی دنیا گنجانده و بالاخره حق همدان و تاریخ بی‌کرانش ادا شود.
ثبت جهانی «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان»، همان آرزوی دیرینه و همان لیست جهانی است تا این کهن‌شهر بیش از پیش ورد زبان‌ها شود.
تشریح و توضیح زیر و بم معیار یونسکو برای ثبت جهانی را به بهرام توتونچی، کارشناس حوزه میراث فرهنگی در همدان می‌سپاریم و به نظاره می‌نشینیم تا پرده بردارد از رازهای تاریخی این تپه باستانی.
بهرام توتونچی ابتدای کلامش را پیوند می‌دهد به معانی نام همدان و می‌گوید: اکباتان یا هگمتانه محل تجمع مردم بوده و ۳ هزار و اندی پیش و یا شاید هم بیشتر تمام قبایل ماد در آن جمع و با هم متحد می‌شوند فرمانده قوی بین خودشان انتخاب کنند تا اداره حکومت را بر عهده گیرد.
این روند زندگی به دوره هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و بعد از اسلام و تاکنون منتهی می‌شود به عبارتی یکی از ویژگی‌های خاصی که به همدان اطلاق می‌شود همان ۵۵۰ سال پایتخت بودن حکومت‌های مختلف در قرون متمادی است.
به تعبیری ۵۵۰ سال همدان پایتخت حکومت‌های مختلف با ویژگی‌های خاص و شرایط استراتژیک بوده و این استمرار حکومت نشان از تداوم حیات در ادوار مختلف دارد.
همچنین نشانه‌هایی در کاوش‌های کشف شده، این استمرار در دوره‌های مختلف پیش و پس از اسلام بر فراز این تپه باستانی را اثبات و تایید می‌کند.
البته تاکنون آنچه از این محوطه باستانی کاوش شده حدود ۱۰ درصد از کل محوطه تاریخی است اما طی همین کاوش‌های به دست آمده، اولویت همدان نسبت به اماکن مشابه به منظور استقرار و استمرار حکومت‌ها قطعی شده است.
گمتانه نشان نبوغ معماری ایرانیان
او به استناد همین کاوش‌ها ادامه می‌دهد: به همین دلیل همدان مرکز تاریخ و تمدن شهرت پیدا کرده و قطعاً آنچه که می‌توان از آثار بیرون آمده برداشت کرد، نمادهای اکباتان در دوره اشکانی است که به حدود ۲ هزار سال قبل باز می‌گردد، طبق بررسی میدانی نیز که در کاوش‌های اخیر رخ داده در پهنه ۳۲ هکتاری هگمتانه، یک شهر باستانی و گسترده از نوع شهرهای شطرنجی دوره اشکانی با گستردگی وسیعی عیان است.
در این مجموعه معماری زیبا و منسجم، ساختمان‌های مربع شکل در عمق ۲ تا ۵ متری در ابعاد ۵/۱۷ در ۵/۱۷ متر کشف شده به نحوی که این بناها با مصالح خشت و آجر ساخته شده و در دو ردیف موازی و پشت به پشت هم به صورت قرینه پیاده شده‌اند.
تعدادی سازه به عنوان یک سوئیت یا واحد مسکونی که برخی از اتاق‌ها پیرامون یک حیاط قرار دارند، اگرچه در کنار این بناها معبری لحاظ شده که قرینه ۱۸۰ درجه پشت به پشت این پلان تکرار شده است.
و در محور ۳۵ متری معابر ۱۷ متری دسترسی برای این مجموعه شهری فراهم آورده است البته این موضوع نشان دهنده این است که این پلان و این مجموعه با این وسعت از ابتکارات معماری حدود ۲ هزار سال پیش تحت امر یک حکومت دقیق بوده که با این پیوستگی اجرا شده است.
حکومتی با توان بالا که توانسته این ساختار معماری را اجرا کند بدون تردید از انسجام تفکری در مقطع ۲ هزار سال پیش بهره برده که شگفتی‌آور است.
مجموعه زیستی همه‌جانبه
این کارشناس یادآور می‌شود: در حال حاضر وسعت فعلی تپه هگمتانه ۳۰ تا ۳۲ هکتار لحاظ شده که این وسعت در گذشته حتماً بیش از این میزان بوده است.
اگرچه حاصل کاوش‌هایی که در محوطه بیرونی هگمتانه به دست آمده همچون مسجد جامع به هشت لایه عیان می‌رسیم که چهار لایه مربوط به دوران اسلامی و بقیه لایه‌ها مربوط به دوره تاریخی بوده است.
این لایه‌ها گواه بر این است که زوایای شکل‌گیری پلان‌ها در دل بازار بود و این هندسه گویای این است که طرحی برای مجموعه زیستی همه‌جانبه در نظر گرفته و بر اساس پایه اقلیم و زوایای چرخش خورشید ارجحیت کار حفظ شده است.
شهرسازی خاصه اشکانی
او تأکید می‌کند: بی شک در نهایت قرار است بگوییم پهنه شهر در همدان در دوره اشکانی پهنه وسیع و گسترده‌ای بوده و در این دوره نظام شکل‌گیری شهرسازی قوی‌تر از دیگر دوره‌ها ساری و جاری بوده است.
ما در پهنه شهر همدان، متعدد در کاوش‌ها و برخوردها به لایه دوره‌های اشکانی رسیدیم که حاکی از تعدد زیادی از تابوت‌های سفالی است حتی در عمق پنج و نیم متری آسفالت فعلی به ۱۰ تابوت سنگی و سفالی برخورد کردیم که مربوط به دوره هخامنشی و اشکانی بوده از همین رو تداوم زندگی در این مقاطع کاملاً پررنگ‌تر و مشهود است.
هگمتانه، تداوم زندگی کمتر دیده شده
توتونچی خاطرنشان می‌کند: باید باز هم تاکید کرد تاریخ و تمدن همدان به همین تداوم زندگی بازمی‌گردد که در کمتر شهر و کشوری در جهان دیده شده به ویژه که پای عدد و رقمی به بلندای ۵۵۰ سال استقرار پایتخت حکومت‌ها در مقاطع مختلف تاریخی می‌رسیم.
ناگفته نماند، یکی از معیارهای ثبت جهانی یونسکو نیز همین تداوم حیات محسوب می‌شود پس همدان به لحاظ این ویژگی خاص قابلیت بالایی دارد حتی می‌توان به مقاطع تاریخی و اسلامی که شهر دستخوش حملات مغول‌ها و عثمانی‌ها قرار گرفته و در اثر حملات جامعیت شهری بعضاً نابود شده اشاره کرد.
اگرچه که این حیات مستمر مجدداً به دوباره‌‌سازی رسیده و به تعبیری ساکنین و مردم با کمک حاکمان شهر را دوباره سازی کردند و این باز حاکی از جامعیت و حضور مستمر انسان دارد که کمتر در مجتمع‌های زیستی این اتفاق را سراغ داریم.
در دوره‌های تاریخی و اسلامی حکومت حضور داشته و هر حکومتی متناسب با زمان خودش یادگاری‌ها و نشانه‌هایی از خود به جای گذاشته است که این یادگاری‌ها وجود مجتمع شهری را اثبات می‌کند و همین مهم باعث شد که هگمتانه نامزد جهانی شدن باشد.
منبع: فارس
