محصولات نظامی غیر‌آمریکایی در خلیج فارس؛ آیا واشنگتن این روند را معکوس می‌کند؟

ایالات متحده همچنان بازیگر اصلی فروش تجهیزات نظامی در منطقه است، اما شرکت‌های اروپایی و کره‌ای بنا به دلایلی توانسته‌اند جایگاهی برای خود در بین کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس پیدا کنند؛ اما آیا توافق ایران و عربستان تاثیری بر هزینه‌های دفاعی کشورهای منطقه خواهد گذاشت؟

کشورهای حاشیه خلیج فارس در چهار سال گذشته به خرید اقلام دفاعی غیر آمریکایی تمایل نشان داده‌اند. با این حال، کارشناسان دفاعی فکر نمی‌کنند که سیاست هماهنگی برای دور شدن از شرکت‌های دفاعی آمریکایی در کار باشد؛ چرا که صنایع نظامی آمریکا همچنان در صدر فهرست علاقه‌مندی‌های کشورهای منطقه‌ است و اگر هر زمان ایالات متحده اراده کند، خیلی سریع می‌تواند خریداران خودش را داشته باشد.

ریاض قهوجی روز جمعه در مقاله‌ای در وب‌سایت «بریکینگ دیفنس» آورده است که ورود بازیگران جدید به بازار فروش محصولات نظامی، روند رو به رشد سرمایه‌گذاری در صنایع داخلی کشورها و مهم‌تر از همه نزاع‌های سیاسی، همه و همه به این معنی است که مسیر استیلای صنایع دفاعی ایالات متحده در منطقه ممکن است نسبت به گذشته سنگ‌لاخی‌تر باشد.

سرلشکر بازنشسته عبدالله السید الهاشمی، معاون سابق وزیر دفاع امارات متحده عربی در این زمینه معتقد است که «می‌توان دلایل زیادی برای روی آوردن کشورهای عربی به منابع اروپایی یا سایر منابع برشمرد. مهم ترین آن‌ قیمت ارزان تر و رقابتی‌تر و تمایل نیروهای نظامی منطقه به تنوع بخشیدن به منابع تسلیحاتی خود است. مضافا اینکه موضع سیاسی دولت آمریکا فروش سامانه‌های دفاعی را پیچیده می‌کند و خریدار را به بازار دیگری سوق می‌دهد.»

«می‌توان دلایل زیادی برای روی آوردن کشورهای عربی به منابع اروپایی یا سایر منابع برشمرد. مهم ترین آن‌ قیمت ارزان تر و رقابتی‌تر و تمایل نیروهای نظامی منطقه به تنوع بخشیدن به منابع تسلیحاتی خود است. مضافا اینکه موضع سیاسی دولت آمریکا فروش سامانه‌های دفاعی را پیچیده می‌کند و خریدار را به بازار دیگری سوق می‌دهد.»

 عبدالله السید الهاشمی 

معاون سابق وزیر دفاع امارات متحده عربی

البته ایالات متحده هنوز هم تجارت زیادی در منطقه انجام می‌دهد؛ چرا که بر اساس گزارش «موسسه صلح بین‌المللی استکهلم (سیپری)» بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲، عربستان سعودی ۱۹ درصد ، قطر ۶.۷ درصد، کویت ۴.۸ درصد و امارات متحده عربی ۴.۴ درصد از سهم صادرات تسلیحات ایالات متحده را به خود اختصاص داده است.

با این حال بنابرشواهد منقول، سه منبع صنایع دفاعی ایالات متحده مستقر در منطقه خلیج فارس به «بریکینگ دیفنس» گفتند، به نظر می‌رسد که این شرکت‌های غیرآمریکایی هستند که در برنامه‌های بزرگ دفاعی منطقه در حال پیشتازی هستند. یکی از منابعی که نخواست نامی از او برده شود از عربستان سعودی به عنوان خریداری یاد کرد که به طور ویژه و فعالانه به دنبال تنوع بخشیدن به فروشندگان نظامی خود است.

حضور شرکت‌های اروپایی و کلید موفقیت کره‌ جنوبی برای نفوذ در بازار

بررسی برنامه‌های دفاعی امضا شده توسط عربستان سعودی و امارات از سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که شرکت‌های اروپایی در حال افزایش سهم خود در منطقه هستند.

ناوانتیا، شرکت اسپانیایی فعال در زمینه کشتی‌سازی در ماه دسامبر سال گذشته تفاهم‌نامه‌ای را برای ساخت کشتی‌های جنگی چند منظوره با نیروی دریایی عربستان به امضا رساند.

البته پیش‌تر فرانسوی‌ها با تأمین بخشی از برنامه نیروی دریایی عربستان از طریق امضای توافقنامه همکاری با شرکت‌های محلی سعودی در ساخت انواع ناوچه‌، پای خود را به منطقه باز کرده بود. 

همچنین شرکت ناوال گروپ فرانسه بر اساس قراردادی که در سال ۲۰۱۹ امضا شد، در حال ساخت ناوهای «گوویند / Gowind» برای نیروی دریایی امارات متحده عربی است.

در همین حال، توان رو به رشد کره جنوبی در صادرات در حال یافتن جای پای خود در منطقه است. بطوریکه در ماه مارس ۲۰۲۲، عربستان سعودی برای خرید تسلیحات و سامانه‌‌هایی از جمله سامانه دفاع موشکی M-SAM، قراردادی نزدیک به ۱ میلیارد دلار با کره جنوبی  امضا کرد. 

این سامانه‌ها سال پیش از آن نیز توسط امارات متحده عربی خریداری شده بود. به گفته مقامات منطقه، تمایل کره جنوبی برای انتقال این فناوری کلید موفقیت این کشور در نفوذ به بازار دفاعی خلیج فارس بود.

ایالات متحده در مواجهه با چالش‌های خود ساخته

عبدالله غانم القحطاني، سرلشکر بازنشسته نیروی هوایی عربستان که اکنون به عنوان تحلیلگر دفاعی مشغول به فعالیت است، خاطرنشان کرد که ایالات متحده هنوز سلاح‌هایی دارد که در منطقه خواهان دارد. او گفت که مساله در درجه اول سیاسی است.

وی گفت: «اینکه بگوییم عربستان سعودی شرکت‌های دفاعی آمریکایی را با شرکت‌های اروپایی جایگزین می‌کند، دقیق نیست و دلیل آن این است که همه شرکت‌های آمریکایی همچنان برای انجام مناقصه‌ها دعوت می‌شوند. در واقع این موضع سیاسی دولت آمریکا است که معمولا قراردادهای دفاعی بین شرکت‌های آمریکایی و نیروهای مسلح سعودی را تضعیف می‌کند.»

اینکه بگوییم عربستان سعودی شرکت‌های دفاعی آمریکایی را با شرکت‌های اروپایی جایگزین می‌کند، دقیق نیست و دلیل آن این است که همه شرکت‌های آمریکایی همچنان برای انجام مناقصه‌ها دعوت می‌شوند. در واقع این موضع سیاسی دولت آمریکا است که معمولا قراردادهای دفاعی بین شرکت‌های آمریکایی و نیروهای مسلح سعودی را تضعیف می‌کند.

 عبدالله غانم القحطاني 

سرلشکر بازنشسته نیروی هوایی عربستان

محمد باهارون، مدیر کل مرکز تحقیقات سیاست عمومی دبی معتقد است که «تصمیم ایالات متحده مبنی بر خارج کردن سامانه‌های پاتریوت از عربستان سعودی، ریاض را وادار به خرید سامانه‌های دفاع هوایی کره جنوبی کرد و تصمیم مشابه برای توقف قرارداد اف-۳۵ با امارات منجر به امضای قرارداد جنگنده‌های رافال با فرانسه شد.»

یکی از منابع مطلع به بریکینگ دیفنس گفت که محدودیت‌های سفت و سخت صادراتی آمریکا برای انتقال فناوری‌های دفاعی، انعقاد بخش زیادی از معاملات منطقه‌ای را برای شرکت‌های آمریکایی دشوار کرده است و این به نفع رقبا در اروپا و آسیا بود.

ریاض قهوجی در مقاله خود نوشته است که اگر واشنگتن به عنوان یکی از پیشنهادهای خود به عربستان سعودی برای ایجاد روابط با اسرائیل که اتفاقا برای سیاست خارجی جو بایدن در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ هم بسیار مهم است، مقررات صادراتی خود را تعدیل و یا اجازه فروش محصولات نظامی را صادر کند، شرکت‌های آمریکایی می‌توانند باز هم شاهد درآمدهای بادآورده نقدی دیگر در منطقه باشند.

نقش عادی سازی روابط با ایران

در ماه مارس، چین میانجی توافقی برای عادی‌سازی روابط بین عربستان سعودی و ایران شد که باعث آرامش در جنگ نیابتی منطقه‌ای بین طرفین گردید. امارات هم روابط دیپلماتیک خود را با ایران از سر گرفت.

اما این سه منبع آمریکایی در گفتگو با بریکینگ دیفنس، این ایده را که نزدیکی میان کشورهای خلیج فارس و ایران احتمالا بر فروش تسلیحات آمریکا در این منطقه تأثیر خواهد گذاشت را کم اهمیت جلوه دادند.

البدر الشاطری، استاد دانشگاه دفاع ملی در امارات به بریکینگ دیفنس گفت: «هنوز مشخص نیست که آیا این روحیه آشتی‌جویانه در منطقه دائمی خواهد بود یا نه. در حال حاضر، هیچ چیز معلوم نیست.»

القحطاني در این رابطه گفت: «توافق ایران و عربستان با میانجیگری چین در ابتدای راه است و برای پایان دادن به مناقشه و تبدیل شدن به یک صلح پایدار باید گام‌های زیادی برداشته شود. اما صرف نظر از اینکه اوضاع چگونه پیش می‌رود، عربستان سعودی برنامه‌های دفاعی جاری خود را متوقف نخواهد کرد.»

توافق ایران و عربستان با میانجیگری چین در ابتدای راه است و برای پایان دادن به مناقشه و تبدیل شدن به یک صلح پایدار باید گام‌های زیادی برداشته شود. اما صرف نظر از اینکه اوضاع چگونه پیش می‌رود، عربستان سعودی برنامه‌های دفاعی جاری خود را متوقف نخواهد کرد.

 عبدالله غانم القحطاني 

سرلشکر بازنشسته نیروی هوایی عربستان

باهارون هم به بریکینگ دیفنس گفت: «دوره کنونی ثبات که حاصل توافق با میانجیگری چین بود هنوز توسط دولت‌های منطقه در حال ارزیابی است و اگر اختلافات - از جمله اختلافات مرزی - با ایران حل شود، قطعا بر هزینه‌های دفاعی تأثیر خواهد گذاشت.»

یورونیوز