شاید شماهم کم ندیده باشید خانواده‌هایی را که از شوق و ذوق فرزندشان برای روزه‌داری می‌گویند و سال‌ها بعد از بی‌میلی همان فرزند به روزه‌داری در ماه مبارک رمضان گله و شکایت می‌کنند. این بی‌میلی یا شوق و اشتیاق را جدا از هر دلیل و برهان دیگری خانواده و تربیت تشکیل می‌دهد.
گروه زندگی: شنیده‌اید که می‌گویند اولین برخوردها تاثیرگذار و ماندنی‌ترین هستند؟! حالا فرقی نمی‌کند برخورد و مواجهه با چه چیز. همین مواجهه‌های اول هستند که ترس، عشق، احترام، تنفر و... را در آدمی به وجود می‌آورند. اولین برخورد بچه‌ها با ماه رمضان هم، آینه‌ای است که برایشان یک عمر رمضان را روایت می‌کند. تربیت کودک در ماه رمضان از اصلی‌ترین نکاتی است که دینداری را به کودکان آموزش می‌دهد و آن را ریشه‌دار می‌کند. باید برای اولین برخورد و مواجهه بچه‌ها در ماه رمضان برنامه داشت و به آن عمل کرد البته یک برنامه اصولی! شاید همین یک جمله از ادامه خواندن گزارش منصرف‌تان کرده باشد. پیش خودتان فکر کردید حالا در این گیر و دار روزه‌داری و بی‌حالی و هزار کار دیگر باید بنشینید و تمام وقت‌تان را صرف بچه‌ها کنید. اما همین برخوردهای اول، همین رفتارهای درست و غلط شماست که سال‌ها بعد فرزندتان را پایبند به دین می‌کند یا دین‌گریز! البته که تمام ماجرا همین نیست اما باید بدانید شما در تربیت‌دینی فرزندتان نقش مهمی را ایفا می‌کنید.
شاید شماهم کم ندیده باشید خانواده‌هایی را که از شوق و ذوق فرزندشان برای روزه‌داری می‌گویند و سال‌ها بعد از بی‌میلی همان فرزند به روزه‌داری در ماه مبارک رمضان گله و شکایت می‌کنند. این بی‌میلی یا شوق و اشتیاق را جدا از هر دلیل و برهان دیگری خانواده و تربیت تشکیل می‌دهد. مثلا وقتی که فرزندتان با شوق و ذوق از شما می‌خواهد برای سحر او را هم بیدار کنید اما شما هربار او را از دایره دینداری خارج می‌کنید و نتوانستن را به او القا می‌کنید. یا هر بار سفره سحری را با او شریک نمی‌شوید و ناکامش می‌گذارید مسئول بخشی از این بی‌میلی هستید. در حالی که می‌توانستید او را با احترام بیدار کنید. سر سفره این میل و اشتیاقش را تحسین کنید و دست آخرهم او را به صرف یک روزه کله‌گنجشکی به مهمانی خدا ببرید. اصلا بگذارید همین ابتدا کلمه برنامه اصولی را تغییر دهیم و جایش را به یک واژه خودمانی‌تر و آسان‌تر بدهیم. مجموعه‌ای از باید و نبایدهای تربیتی و رفتار صحیح با بچه‌ها که ما نمی‌دانیم و باید پای حرف‌های یک کارشناس تربیتی بنشینیم!
هشدار؛ غر نزنید از رمضان نیکو یاد کنید!
«اعظم فعال» کارشناس کودک معتقد است باید سه بخش تربیتی بچه‌ها در ایام روزه‌داری قابل توجه قرار گیرد تا درون بچه‌ها احساس تعهد و پایبندی به آموزه‌های دینی شکل بگیرد و ریشه‌دار شود. اولین بخش تربیتی به گفته این کارشناس کودک بخش شناختی است.
فعال می‌گوید:« همه بچه‌ها به طور فطری خداجو و خداپرست هستند و به اندازه توان و درک‌شان اعمال دینی را انجام می‌دهند اما یادمان باشد درجه پذیرش بچه‌ها متفاوت است. در ماه رمضان فضای معنوی برای بچه‌ها قابل درک‌تر است و آنها در یک محیط معنوی شاهد رفتار زیبای خانواده و اطرافیان هستند. اگرچه در کودکی انجام اعمال دینی واجب نیست اما والدین باید فضایی را فراهم کنند که کودکان آرام آرام با عبادات و تکالیف دینی آشنا بشوند تا در زمان بلوغ با رغبت و میل بیشتری به انجام وظایف دینی بپردازند. برای اینکه در ذهن بچه‌ها تصویر قشنگی از این ماه صورت بگیرد باید شناخت درستی به آنها بدهیم. گفتن داستان و تجارب شیرین خودمان حول محور رمضان می‌تواند موثر باشد. باید اشتیاق خودمان را نسبت به این ماه ابراز کنیم و از این ماه نیکو یاد کنیم. مثلا در وصف این ماه از کلماتی مثل ماه نعمت، ماه مهمانی خدا، ماه رحمت، ماه برکت استفاده کنیم. از لطف خداوند یاد کنیم و به عنوان بزرگ‌ترها صبر، حوصله و نشاط و اخلاق بهتری در این ماه داشته باشیم!»
قطعا اولین دریچه شناخت هر کودکی، خانواده و والدین است. حالا شما حساب کنید با همه شیرینی‌های ماه رمضان به جای آنکه از این همه رحمت و نعمت خدا یاد کنید خدایی نکرده از فشار گرسنگی یا تشنگی لب به شکایت باز کنید و غر بزنید. اینجاست که به جای یک تصویر قشنگ از رمضان فرزندتان را با یک تکلیف سخت مواجه می‌کنید. یا مثلا اگر روزه‌دار باشید و اخلاق‌تان تند و تلخ شود چه تصویری در ذهن کودکتان نقش می‌بندد؟! پس روزه‌داری شما الگوی تمام و کمالی است که فرزندتان را با این فریضه دینی آشنا می‌کند. حواستان باشد شما همینطور که در حال عمل به این دستور شیرین الهی هستید. ناخودآگاه به فرزندتان هم این فریضه را معرفی می‌کنید و مشغول تربیت دینی او شده‌اید!
گره‌ای که باید از همین ابتدا محکم کرد
شاید همین ابتدا این سوال برایتان پیش آمده باشد که چرا باید کودکتان را با فریضه‌های دینی مثل روزه آشنا کنید. چرا صبر نکنید تا به سن تکلیف برسد و زمانی که درک درستی پیدا کرد از رمضان برایش بگویید. اما این گره‌ای است که از همین ابتدا باید محکم کرد. اعظم فعال می‌گوید:« اگر در کودکی ریشه اعتقادات مذهبی محکم نشود در نوجوانی فرد با کوچک‌ترین اشاره و بهانه‌ای از دین دور می‌شود و اعمال دینی را ترک می‌کنند. باید در کودکی قدم به قدم آنها را مسائل دینی آشنا کنیم و اعتقادات مذهبی را روی الماس وجودی‌شان برای همیشه حک کنیم. حتی در احادیث نیز اهمیت این موضوع بیان شده و پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلم می‌فرمایند: اگر به کودکی کلمه لا اله الا الله را یاد بدهید از حساب و کتاب در امان هستید. این نشان می‌دهد چقدر آموزش احکام دینی ارزشمند و مهم است.»
یک مهمانی متفاوت با بچه‌ها
بخش دیگر تربیتی محور عاطفی است. مهمانی همیشه برای بچه‌ها دوست داشتنی و لذت‌بخش است. پس از مهمانی شروع کنید تا حس ماه رمضان را درک کنند. بگویید این‌بار قرار است به مهمانی خدا بروید. مهمانی‌ای که پر از مهربانی است و محبت خدا بیشتر شامل حال‌مان می‌شود. زبان کودکانه را فراموش نکنید. با بچه‌ها به زبان ساده و قابل فهم و درک‌شان صحبت کنید. حالا که فرزندتان در یک محیط معنوی قرار گرفته برای کاشتن بذر محبت اهل بیت علیه‌السلام در دل او خوب است هر روز بخشی از داستان‌های چهارده معصوم را برایش بخوانید. پیشنهاد اعظم فعال، کارشناس کودک این است که:« برای بازگو کردن این داستان‌ها از ابزار مختلف مثل عروسک‌های انگشتی، نقاشی، ماسک و سایر وسایلی که این داستان‌ها را برای بچه‌ها عمیق‌تر و لذت‌بخش تر می‌کند استفاده کنید. کتاب‌های مصور هم برای بچه‌ها بسیار جذاب است.» کتاب «داستان‌های بهشتی» اعظم فعال نیز مجموعه خوبی برای معرفی اهل‌بیت به کودکان است.
بچه‌ها آینه رفتار شما هستند نه نتیجه خواسته‌هایتان!
بهترین راه علاقمند کردن بچه‌ها به روزه به عنوان یک کار مثبت و باارزش دیدن تاثیر روزه در اعمال و رفتار ماست پس در این ایام سعی کنید خوش‌اخلاق‌تر، مهربان‌تر، صبورتر، فعال‌تر و با نشاط تر باشید. گرچه همین عمل به تنهایی بخشی از تربیت رفتاری فرزندان را تشکیل می‌دهد اما رفتارهای دیگری هم هستند که می‌تواند علاقه به روزه را در فرزندان تثبیت کند. یادتان باشد بچه‌ها آینه رفتار شما هستند نه نتیجه خواسته‌هایتان.
فعال،کارشناس کودک می‌گوید:«گاهی سینی افطاری درست کنید و به دست بچه‌ها بسپارید تا برای همسایه‌ها ببرند. با این کار هم از ارزش و ثواب افطاری دادن برایش بگویید و هم اجازه دهید لذت این کار را بچشد. گفتن ارزش‌ها اخلاقی در همه زمان‌ها به خصوص در ماه رمضان بسیار مهم است. داستان‌هایی درباره وفای عهد، امانتدری، راستگویی، خوش اخلاقی برای فرزندتان بگویید. به بچه‌ها توجه ویژه‌ای داشته باشید مثلا دعای هر روز را در شرایطی که بچه‌ها سرحال تر هستند با معنی ساده برایشان بخوانید. با فرزندتان قرار بگذارید و سوره‌های کوچک را با هم بخوانید. از فضیلت و اهمیت قرآن خواندن در این ماه برای بچه‌ها بگویید تا ارزش کارشان را بدانند.»
بچه‌ها باید بدانند شما چقدر برای روزه‌داری آنها اهمیت قائلید!
بچه‌ها باید بدانند شما چقدر برای روزه‌داری آنها اهمیت قائلید! به طور ذاتی کودکان دوست دارند محور توجه و اهمیت باشند. وقتی این نیاز آنها به واسطه روزه‌داری و انجام وظایف دینی شکل بگیرد از همان کودکی رابطه خوبی بین بچه‌ها و دین شکل می‌گیرد. تحسین و تعریف از بچه‌ها بخاطر یک کار مثبت باعث تکرار و تقویت آن عمل می‌شود پس از ارزش کار کودکتان غافل نشوید. گاهی برای خرید بچه‌ها را هم با خود همراه کنید تا خوراکی موردعلاقه‌شان را برای افطار تهیه کنند.
اعظم فعال توصیه‌های دیگری نیز برای قدردانی از بچه‌ها دارد:« سجاده یا چادر نماز مخصوص برای بچه‌ها تهیه کنید. در جمع از کار او تعریف و تمجید کنید. بچه‌ها را به مسجد ببرید و اجازه دهید در نماز جماعت مشارکت کند. فعالیت جمعی برای بچه‌ها لذت بخش هستند. موقع افطار یا سحر پذیرایی را از بچه‌ها شروع کنید. لحظه به لحظه برای فرزندتان یادآور شوید که قرآن خواندن و روزه‌داری و افطاری دادن و خوابیدن او در ماه رمضان چقدر نزد خدا ارزشمند است. اگر بچه دوست داشت برای سحر بیدار شود. مخالفت نکنید او را با احترام بیدار کنید و اجازه دهید با یک روزه چند ساعته خودش را در ماه رمضان شریک بداند. از همان روزه چندساعته او تقدیر کنید.مهم این است که فرزندتان با اشتیاق منتظر صدای اذان باشد چه تا ظهر چه تا عصر! اگر امکانش بود اجازه دهید بچه‌ها بقیه افراد خانواده را برای سحری بیدار کنند. گاهی با خانواده نماز جماعت بخوانید و نعمت‌های خدا را در جمع یادآور شوید. به فرزندتان احترام بگذارید و ابراز خوشحالی کنید از روزه‌داری او. یادمان باشد رمضان خود به خود نور است و نور همه را به خود جلب می‌کند اگر به بچه‌ها توان روزه‌دار بودن را ندارند باید به آنها یاد بدهیم احترام به روزه‌داران را درک کنند و تمرین کنند در جمع چیزی میل نکنند.»
همه آنچه که گفته شد باید و نبایدهایی است که شما را در تربیت دینی فرزندتان در ماه رمضان کمک می‌کند اما تربیت دینی زمانی اتفاق می‌افتد که فرزندانتان را متذکر خدا قرار دهید و این یعنی باید بستر خانواده بستر ذکر و یاد خدا باشد و یاد خدا به طوری در آن خانه قوی باشد که کسی جرأت گناه نداشته باشد در مقابل همه به استقبال فرائض دینی بروند. در خانه‌ای که پدر و مادر به واجبات، محرمات و حلال و حرام توجه نمی‌کنند یا به نماز اول وقت اهمیت نمی‌دهند نباید انتظار داشته باشند که فرزندانشان دینی تربیت شوند.
